Văn hoá – đời sống · Bài 3

Lễ & Tết: Tết Việt vs. Oshōgatsu Nhật — giống & khác để “đi cho đúng, chúc cho trúng”

Mục tiêu: giải thích ngắn – rõ – thực tế về Tết ở Việt Nam và Oshōgatsu (Năm Mới) ở Nhật: ngày nào, làm gì, ăn gì, chúc thế nào; thêm mẹo du lịch/kinh doanh dịp này.

1) Lịch & mốc thời gian

• Việt Nam – Tết Nguyên đán (Âm lịch)
  • Chuyển động theo Âm lịch → rơi vào cuối 1 ↔ giữa 2 dương lịch.
  • Hoạt động cao điểm: Tất niên (đêm 30), Mùng 1–3.
• Nhật Bản – Oshōgatsu (Dương lịch)
  • 1/1 là Tết chính; kỳ nghỉ 1–3/1 (nhiều nơi nghỉ đến 4–5/1).
  • Đêm 31/12 gọi Ōmisoka (Giao thừa).

Nhìn nhanh:

• VN nghỉ dài trước & sau Tết;
• Nhật nghỉ đúng đầu tháng 1, trước đó là mùa Giáng sinh – cuối năm bận rộn.

2) Tổng vệ sinh & trang hoàng nhà cửa

• Việt: dọn nhà, thay hoa đào/mai, quất, treo câu đối, chậu hoa trước cửa; kiêng quét nhà mạnh tay mùng 1.
• Nhật: Ōsōji (dọn đại tổng) cuối 12; treo shimekazari (vòng dây rơm trừ xui), kadomatsu (cặp trúc–thông trước cửa), bày kagami mochi (bánh gạo 2 tầng).

3) Thờ cúng – đi lễ

• Việt: cúng Ông Táo (23 Chạp), cúng Giao thừa, chùa/đình đầu năm, xin lộc–xăm, hái lộc.
• Nhật: Hatsumōde (lễ đền/chùa đầu năm) từ 1–3/1; hatsuhinode (ngắm bình minh đầu năm) ở bờ biển/đồi núi; rung chuông Joya no kane (108 hồi) đêm 31 ở chùa (tuỳ nơi).

4) Tiền mừng tuổi & lì xì

• Việt: lì xì mừng tuổi cho trẻ em & người già, bao đỏ/vàng; lời chúc tài–lộc–sức khỏe.
• Nhật: otoshidama (phong bì trắng in hình) chỉ cho trẻ em là chính; ghi số tròn (tránh 4, 9 vì âm xấu).

5) Món ăn biểu tượng

• Việt
  • Bánh chưng (Bắc) / bánh tét (Nam), dưa hành–kiệu, thịt kho trứng, mứt, hạt dưa.
  • Bữa cỗ sum họp, mở hàng rượu/trà, khay mứt–hạt đãi khách.
• Nhật
  • Osechi ryōri (hộp sơn nhiều tầng, món nguội/để lâu, mỗi món 1 ý nghĩa),
  • Ozōni (súp mochi), toshikoshi soba (mì “vượt năm” đêm 31), amazake (đồ uống gạo ngọt, nhẹ cồn hoặc không).

6) Chúc Tết – câu nói “trúng ý”

• Việt: “Chúc mừng năm mới”, “Vạn sự như ý”, “An khang thịnh vượng”, “Sức khỏe dồi dào”.
• Nhật (dùng ngắn gọn):
  • あけましておめでとうございます。 (Akemashite omedetō gozaimasu.) – Chúc mừng năm mới.
  • 本年もよろしくお願いします。 (Honnen mo yoroshiku onegaishimasu.) – Mong được hợp tác tốt trong năm nay.
  • Với đối tác: thêm tên công ty/ chức danh, giữ tông trang trọng.

7) Mua sắm – du lịch – làm việc: khác biệt cần biết

• Ở Việt Nam
  • Chợ hoa, đường hoa, phố ông đồ: đông từ 23 Chạp → 30.
  • Mùng 1–3: nhiều cửa hàng nhỏ đóng/giảm giờ; TTTM lớn mở nhưng đông.
  • Đường phố: mùng 1 vắng xe (ở một số TP), mùng 2–3 đông dần.
• Ở Nhật
  • 1–3/1: nhiều cửa hàng, văn phòng nghỉ; đền/chùa đông nghẹt (Hatsumōde).
  • 2–3/1: hatsuuri (đợt sale đầu năm) & fukubukuro (túi “bí ẩn” giảm sâu) tại TTTM/brand → nếu shopping thì tuyệt, còn ngại đông nên tránh giờ cao điểm.
  • Giao thông: shinkansen/đường dài đỉnh điểm chiều 29–31/12 (về quê) & 2–3/1 (lên lại).

8) Quà biếu cuối năm – đầu năm

• Việt: quà Tết cho người thân/đối tác: giỏ quà, trà, mứt, đặc sản vùng, lịch.
• Nhật: Oseibo (quà cuối năm) & O-chūgen (giữa năm). Hàng hi-tech, đặc sản hộp, phiếu quà. Quà thường đơn giản – chất lượng – trình bày đẹp, tránh quá “phô trương”.

9) Ứng xử kinh doanh & lịch họp

• Việt: Tết âm → đóng sổ – quyết toán – thưởng Tết cuối 12 dương; đầu năm khai xuân mùng 6–10.
• Nhật: bōnenkai (tiệc “tống cựu”) cuối 12; shinnenkai (tiệc “tân niên”) sau 4/1; email đầu năm nên có câu chào trang trọng (mục 6).

10) Điều kiêng kỵ phổ biến

• Việt: mùng 1 tránh cãi vã/ quét nhà mạnh/ làm vỡ đồ; người “xông đất” nên hợp tuổi/tính.
• Nhật: đầu năm tránh dọn dẹp lớn/giặt giũ (giữ “phúc lộc” lại trong nhà theo quan niệm cũ), không dùng mực đen trong thiệp chúc (tránh gợi tang).

Thực tế hiện đại linh hoạt, nhưng tôn trọng quan niệm gia chủ là lịch sự nhất.

11) Mini phrasebook (siêu gọn)

• VN → JP (đối tác):
  • Akemashite omedetō gozaimasu. Honnen mo yoroshiku onegaishimasu.
  • “Chúc mừng năm mới. Mong được hợp tác tốt trong năm nay.”
• JP → VN (bạn người Việt):
  • “Chúc mừng năm mới! Năm mới nhiều sức khỏe, mọi điều như ý!”

12) Checklist 60 giây cho du khách

• [ ] Ở Nhật 1–3/1: chuẩn bị đi đền đông, check giờ mở của bảo tàng/cửa hàng.
• [ ] Ở Việt dịp Tết âm: đặt vé/khách sạn sớm; chợ/siêu thị đóng–mở thất thường mấy ngày đầu.
• [ ] Muốn mua sắm ở Nhật: canh hatsuuri/fukubukuro, mang tiền mặt/thẻ dự phòng.
• [ ] Muốn chụp ảnh: sáng sớm ngày đầu/ ngày mưa vắng hơn.
• [ ] Lời chúc: học 1 câu Việt + 1 câu Nhật (mục 6) là ghi điểm ngay.

Kết

Cả Tết Việt và Oshōgatsu Nhật đều coi trọng: dọn lại mình & nhà, sum họp – biết ơn, khởi đầu nhẹ nhàng. Khác nhau về lịch & nghi thức, nhưng tinh thần chung là cầu bình an – may mắn – gắn kết. Hiểu vài quy tắc & câu chúc “trúng ý”, bạn sẽ vào không khí của cả hai nền văn hoá một cách tự nhiên & ấm áp.