Công nghệ – truyền thông – xu hướng · Cẩm nang

Thanh toán không tiền mặt: thẻ IC/QR Nhật & ví điện tử Việt

(xài 1 lần quen tay · đi Nhật – về Việt đều không lo tiền lẻ)

Mục tiêu: bạn có 1 “bản đồ thanh toán không tiền mặt”: hiểu thẻ IC & QR ở Nhật (Suica, PASMO, PayPay…), hiểu ví điện tử & VietQR ở Việt Nam (MoMo, ZaloPay, VNPay…), nắm khác biệt thói quen – hạ tầng – bảo mật, và có checklist setup để thanh toán mượt ở cả hai nước.

A. Bức tranh nhanh: Nhật & Việt trên đường “cashless”

B. Khung so sánh: Thẻ IC/QR Nhật vs Ví điện tử & VietQR Việt

1) Nhật: “tap & go” + QR

• Thẻ IC (交通系ICカード): Suica, PASMO…
  • Nạp tiền (チャージ) tại máy ở ga, combini, app.
  • Dùng cho tàu/bus, máy bán nước, combini, nhiều quán ăn.
• QR/cashless app: PayPay, Rakuten Pay, d払い…
  • Gắn thẻ/ tài khoản ngân hàng, scan QR hoặc show barcode.

2) Việt Nam: ví điện tử + VietQR

• Ví điện tử: MoMo, ZaloPay, ShopeePay, Viettel Money, VNPay…
  • Nhiều ví đã vượt mốc tens of millions users, MoMo alone >30–31 triệu người dùng và dẫn đầu thị phần ví điện tử
• VietQR & QR thanh toán:
  • Chuẩn QR quốc gia do NAPAS vận hành; hỗ trợ chuyển nhanh & thanh toán qua mobile banking trên hàng chục ngân hàng.
  • QR có mặt từ siêu thị, quán cà phê đến chợ, bãi gửi xe, SME, hộ kinh doanh nhỏ.

C. Nhật: Thẻ IC – “chiếc ví nhỏ” trên tàu điện

1) Thẻ IC là gì?

• Thẻ e-money không tiếp xúc (NFC): Suica, PASMO, ICOCA…
• Dùng rộng rãi tại:
  • Cổng soát vé tàu/bus.
  • Combini (7-Eleven, FamilyMart, Lawson…).
  • Vending machine, coin locker, số quán ăn & drugstore.

2) Cách setup cơ bản (cho du học sinh/khách)

1. Mua thẻ ở máy bán vé / quầy tại ga lớn.
2. Nạp tiền (現金チャージ) tại máy hoặc combini.
3. Ghi nhớ số dư (残高) – thường sẽ hiển thị khi tap ra khỏi cổng.
4. Có thể add vào điện thoại (Mobile Suica, PASMO app, Apple Pay…) để tap bằng điện thoại/Apple Watch (trừ một số model cũ).

3) Khi thanh toán bằng thẻ IC

• Tại combini/quán:
  • Bạn: 「Suicaでお願いします。」
  • Nhân viên: 「はい、どうぞ。」 → đưa máy → bạn tap → 「ありがとうございます。」

Tips:

• Thẻ IC rất tiện cho chi tiêu nhỏ lẻ (dưới vài nghìn yên).
• Nếu dùng cho daily commute, có thể mua 定期券 (commuter pass) gắn trên Suica/PASMO.

D. Nhật: QR code & ví điện tử – “scan cho mọi thứ nhỏ nhỏ”

1) QR code payments bùng nổ

• Thanh toán QR ở Nhật tăng mạnh: code payments chiếm ~9,6% giá trị cashless năm 2024, và là mảng tăng nhanh nhất.
• Một khảo sát 2025 cho thấy hơn 80% người dùng trong mẫu khảo sát đã dùng barcode/QR trên smartphone để thanh toán ít nhất 1 lần.

2) Dòng chảy điển hình

• Khách → mở app (PayPay/Rakuten Pay/d払い…).
• Scan QR trên quầy hoặc show barcode cho nhân viên scan.
• Xác nhận số tiền → thanh toán → tích điểm loyalty/cashback.

Ví dụ hội thoại:

• Bạn: 「コード決済で支払ってもいいですか。」
• Nhân viên: 「はい、PayPayは使えます。」
• Bạn: mở PayPay, scan QR, bấm “支払う”, show màn hình “支払い完了” nếu được yêu cầu.

3) Khi nào nên dùng IC, khi nào dùng QR ở Nhật?

• IC card: đi lại, chi tiêu nhanh tại combini, vending machine.
• QR app:
  • Khi muốn tích điểm, cashback, voucher.
  • Ở nơi không nhận thẻ IC nhưng có QR (shop nhỏ, một số nhà hàng).
  • Khi bạn không muốn mang nhiều tiền mặt/thẻ.

E. Việt Nam: Ví điện tử – “super app” trong túi

1) Các ví lớn & khác biệt

• MoMo: số 1 thị phần, ~56–68% tùy khảo sát, >30–31 triệu người dùng; mạnh ở thanh toán hóa đơn, offline merchant, hệ sinh thái dịch vụ rất dày.
• ZaloPay: tích hợp sâu vào Zalo, mạnh về P2P & QR nhỏ lẻ.
• VNPay / VNPAYQR: mạnh ở QR ngân hàng, thương mại điện tử.
• Viettel Money, ShopeePay…: tập trung vào viễn thông, thương mại điện tử, dịch vụ tài chính.

E-wallet users bùng nổ: số người dùng ví tăng từ ~12,3 triệu (2018) lên ~41,3 triệu (2022), chiếm ~57% người trưởng thành – dự báo đạt ~50 triệu user vào 2024.

2) Setup ví điện tử cơ bản

1. Tải app từ store chính thức (App Store/CH Play).
2. Đăng ký số điện thoại Việt Nam + OTP.
3. Xác thực tài khoản (KYC): CMND/CCCD, selfie (tùy app).
4. Liên kết tài khoản ngân hàng / nạp tiền từ ngân hàng hoặc tại điểm nạp.
5. Bật mật khẩu/biometrics & hạn mức thanh toán.

3) Use-case phổ biến

• Thanh toán hóa đơn điện/nước/internet.
• Nạp tiền điện thoại, mua thẻ data.
• Thanh toán QR tại quán café, nhà hàng, taxi, chợ.
• Mua sắm online trên sàn TMĐT, app dịch vụ (xe, giao đồ ăn…).

F. Việt Nam: VietQR & QR – từ trung tâm thương mại tới sạp rau

1) VietQR là gì?

• Chuẩn QR toàn quốc, do NAPAS và hệ thống ngân hàng triển khai, dùng cho chuyển khoản nhanh 24/7 & thanh toán.
• Một mã VietQR có thể nhận tiền từ nhiều app ngân hàng, không cần cài ví riêng.

2) Bùng nổ giao dịch QR

• SBV báo cáo 2025:
  • Giao dịch không tiền mặt tăng ~44% về số lượng, ~25% về giá trị;
  • Giao dịch QR tăng ~60–160% cả về số lượng & giá trị, trở thành phân khúc tăng nhanh nhất.
• NAPAS cho biết riêng VietQR có hàng tỉ giao dịch/năm và đang len lỏi vào chợ truyền thống, bãi gửi xe, hàng rong.

3) Cách trả tiền bằng QR/VietQR (flow điển hình)

1. Người bán đưa mã QR in/treo trên quầy.
2. Bạn mở app ngân hàng hoặc ví → chọn “Thanh toán QR/VietQR”.
3. Scan → hiện số tài khoản/tên người nhận → nhập số tiền (nếu chưa có) → xác nhận.
4. Show màn hình “Thành công” nếu cần.

G. Cross-border & du lịch: Nhật – Việt & khu vực

1) Việt Nam – Trung Quốc: QR xuyên biên giới

• Tháng 12/2025, Việt Nam & Trung Quốc chính thức kết nối thanh toán QR song phương:
  • Khách Trung Quốc có thể dùng app quen thuộc để scan VietQR Global tại Việt Nam.
  • Mở ra hệ sinh thái QR cross-border, thuận tiện cho du lịch & thương mại.

2) ASEAN & QR liên thông

• Việt Nam tham gia mạng lưới VietQR kết nối QR trong khu vực (Thái, Campuchia, Lào…), nằm trong xu hướng ASEAN Integrated QR Code Payment System.

3) Nhật & QR cross-border

• Nhật đang mở cửa cho các hệ QR nước ngoài (QRIS Indonesia, UPI/UnionPay, UPI–UPI với Việt Nam thông qua VietQR Global…) trong bối cảnh tăng du lịch & cashless.

H. An toàn & bảo mật: 2 thị trường, 1 tư duy

1) Nguyên tắc chung

• Luôn bật khóa màn hình + biometrics (Face ID/Touch ID).
• Đặt PIN riêng cho ví, đừng dùng chung với PIN ATM.
• Không nhấn link lạ “trúng thưởng, hoàn tiền” trên Zalo/Facebook/LINE.
• Chỉ tải app từ store chính thức, check tên nhà phát hành.

2) Nhật – chú ý gì?

• Ở Nhật, thẻ IC mất là mất tiền (trừ khi bạn đã đăng ký & có thể khoá).
• Với QR app:
  • Bật thông báo lịch sử thanh toán.
  • Hạn chế auto-charge quá cao từ tài khoản/ngân hàng.

3) Việt Nam – chú ý gì?

• Không share mã OTP, mã xác thực QR, link thanh toán cho người khác.
• Kiểm tra kỹ tên người nhận khi chuyển qua VietQR.
• Cài đặt hạn mức giao dịch/ngày, thông báo SMS/app cho mỗi giao dịch.

I. 2 tông – 1 tình huống: “Cho em chuyển khoản/scan QR nhé?”

Tình huống: Bạn ở Việt Nam, thanh toán bằng VietQR; sau đó sang Nhật, trả tiền bằng QR.

1) Việt Nam (VN)

Em chuyển khoản qua VietQR được không ạ?
Anh/Chị cho em xin mã QR hoặc số tài khoản với ạ.
Em vừa thanh toán xong, Anh/Chị check giúp em xem đã nhận được chưa nhé.

2) Nhật (JP)

「QRコード決済でもよろしいでしょうか。」
「こちらのコードをスキャンしても大丈夫ですか。」
Thanh toán xong:
「お支払い完了しましたので、ご確認をお願いいたします。」

J. 10 lỗi phổ biến & cách tránh (Nhật & Việt)

1. Không để ý phí & tỷ giá khi dùng ví/QR cross-border → luôn đọc kỹ thông báo “fee/exchange rate”.
2. Chỉ dùng tiền mặt ở Nhật, không làm IC/QR → mất cơ hội tiết kiệm thời gian & point/cashback.
3. Ở Việt Nam chỉ quen tiền mặt, ngại mở ví/QR → bỏ lỡ nhiều khuyến mãi & khó quản lý chi tiêu.
4. Chụp màn hình mã QR rồi share lung tung → dễ bị lạm dụng/scan nhầm.
5. Scan mã QR dán chồng, mã lạ không rõ nguồn → nguy cơ chuyển tiền sai người.
6. Không khoá SIM & tài khoản khi mất điện thoại.
7. Để quá nhiều tiền trong ví điện tử, không rút về ngân hàng khi không cần.
8. Không check lại người nhận & số tiền trước khi bấm OK – đặc biệt với VietQR.
9. Ở Nhật không hiểu rõ loại thẻ/ứng dụng nào dùng được ở đâu → xếp hàng tới lượt mới loay hoay đổi phương án.
10. Không ghi chép/track chi tiêu → dễ “cháy túi” dù rất tiện thanh toán.

K. Checklist 60 giây cho người đi lại Nhật – Việt

Trước khi sang Nhật:

• [ ] Làm sẵn 1–2 thẻ credit/debit quốc tế.
• [ ] Hiểu cách mua & nạp Suica/PASMO + (nếu được) set Mobile Suica.
• [ ] Chọn 1 app QR phổ biến (PayPay/Rakuten Pay…) nếu ở lâu.
• [ ] Bật biometrics & thông báo giao dịch.

Trước khi về/ở Việt Nam:

• [ ] Có ít nhất 1 ví điện tử chính + 1 app ngân hàng.
• [ ] Kích hoạt VietQR & tập scan ở vài giao dịch nhỏ.
• [ ] Ghi lại hotline khoá thẻ/khóa ví khi có sự cố.
• [ ] Thiết lập hạn mức giao dịch & PIN riêng cho ví.

Kết

Thẻ IC/QR ở Nhật và ví điện tử/VietQR ở Việt Nam không chỉ là công nghệ, mà là cả thói quen & văn hoá tiêu dùng mới:

• Nhật: tap/tap – mọi thứ tối ưu cho tàu điện, combini, chuỗi lớn.
• Việt Nam: scan/scan – QR và ví điện tử len lỏi từ siêu thị đến chợ truyền thống.

Nếu hiểu luật chơi – hạ tầng – bảo mật ở cả hai nơi, bạn có thể:

• Đi lại & mua sắm nhanh, gọn, không lỉnh kỉnh tiền lẻ,
• Theo dõi chi tiêu thông minh hơn,
• Và sẵn sàng đón các xu hướng QR/cashless cross-border đang mở ra giữa Việt Nam – Nhật – khu vực.